Азот

Азот (лат. Nitrogenium), 7N – Д. И. Менделеев мезгилдик системасы VА группа элементи, к.н. 7, ат. м. 14,0067. Кадимки шартта түссүз, жытсыз жана даамсыз газ; абадан бир аз жеңил, балкып эрүү t -209,86 °C, кайноо t -195,8 °С, тыгызд. 1,2506 кг/м³. 1772-ж Д.Резерфорд ачкан. Жаратылышта мол. түрүндө да, кошулма түрүндө да кездешип, жер кыртышынын 0,04 %, ал эми мол. А. абанын көлөмүнүн 78,16 %, ал эми жаныбарлардагы белоктун 16-17 % түзөт. Таза А. жаныбарлар жашай албайт, бирок ал тиричилик үчүн эң керек. Кычкылтекке караганда сууда аз эрийт, күйүүгө жардам бербейт. Көмүртек, суутек, кычкылтек менен кошулуп, белок заттарын пайда кылат. Жаныбар азот өсүмдүктөн алат. Өсүмдүктөр азот жер кыртышынан А. орг. эмес бирикмелеринин эритмелери түрүндө сиңирет. Жаратылышта А. 2 изотобу: ¹⁴N (99,635%) жана ¹⁵N (0,365%) бар. Мындан сырткары туруксуз радиоактивдүү ¹³N жана ¹⁶N болгон изотоптору да белгилүү. ¹³N позитрондук ажыроого дуушар болот (Т_½=9,93 күн). ¹⁶N изотобу (-бөлүкчөсүн бөлүп чыгаруу менен ажырайт (Т_½=8сек). А. мол-сы бири-бири менен коваленттик үч байланыш менен байланышкан 2 атомдон турат. Ошондуктан мол-сы хим. жактан туруктуу, жогорку температурада гана металлдар менен нитриддерди, кычкылтек менен оксиддерди N2O, NO, N₂O₃, NO₂, N₂O₅ суутек менен жогорку температурада, катализатор катышуусунда аммиак NH₃ пайда кылат. Галогендер менен реакцияга түздөн-түз аракеттенбейт. Ал лабораторияда аммоний нитритин жогорку температурада ысытуудан алынат:

1. NH₄NO₂tg->N₂ + 2H₂O

Өнөр жайларда суюк абаны буулантып айдоо менен алынат да, негизинен аммиакты синтездөө үчүн жумшалат. Мол. А. химиялык жана металлургиялык процесстерде инерттүү чөйрөнү түзүү үчүн, термометрлер бош аралыгын толтуруу үчүн жана төмөнкү температура алуу үчүн колдонулат.

Колдонулган адабияттар

Химия: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2004. - 422 б. ISBN 9967-14-021-6